Buses body and coachbuilders Groenewold Hoogezand + ESA the Netherlands

Groenewold (carrosseriebouwer)

DAF-bus ESA 133 uit 1964 met carrosserie van Groenewold, eigendom van het Nationaal Bus Museum, op 5 oktober 2003 (foto E.H. Helmholt).

Groenewold Carrosserie B.V. – oorspronkelijk genaamd Groenewold’s Carrosseriefabriek – te Hoogezand is een Nederlands bedrijf dat van 1947 tot 1967 carrosserieën bouwde van touringcars en van autobussen voor het openbaar vervoer.

Geschiedenis

Het bedrijf kwam voort uit de firma Groenewold & Smit te Appingedam, die sinds 1935 bestond als voortzetting van het carrosseriebedrijf van A. en H. Bos. Na de bevrijding besloten de eigenaren Groenewold en Smit uiteen te gaan en voor zichzelf te beginnen. Smit bleef gevestigd in Appingedam en Groenewold bouwde in 1947 zijn eigen fabriek in Martenshoek bij Hoogezand. Door de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog was er een grote behoefte aan bussen voor het openbaar vervoer, zodat beide fabrieken verzekerd waren van voldoende orders om zelfstandig te overleven.

Groenewold heeft geleverd aan veel busbedrijven, vooral in de noordelijke provincies, maar ook daarbuiten. Groenewolds vormgeving in de jaren vijftig was sterk geënt op die van de carrosseriefabriek Verheul, maar later vond men een meer eigen ‘gezicht’. De grootste afnemer was de ESA te Marum, die 58 bussen door Groenewold heeft laten bouwen. Veelal werden die in ruwbouw afgeleverd en zorgde de ESA zelf voor de afwerking. Andere bekende cliënten waren de fa. Bergman te Ter Apel en de Roland te Slochteren. In tegenstelling tot zijn ex-compagnon Smit en de derde Groninger busbouwer Medema heeft Groenewold aan geen van de andere openbaar-vervoerbedrijven in het noorden des lands geleverd, maar des te meer aan allerlei touringcarbedrijven. Daarnaast heeft Groenewold vele bibliobussen gebouwd.

In 1967 stopte Groenewold met de bouw van bussen, omdat de concurrentie van grotere binnen- en buitenlandse fabrikanten, die dankzij moderne productiemethoden voor een lagere prijs konden werken, te groot werd. In datzelfde jaar bouwde ook Smit Appingedam zijn laatste bussen. Medema was al eerder failliet gegaan, zodat hiermee een einde gekomen was aan de bussenbouw in de provincie Groningen.

Na de periode van de touringbussen is Groenewold zich gaan toeleggen op de fabricage van autotransporters. Deze autotransporters kunnen worden gebruikt voor het transport van 2 – ca. 12 personenauto’s. Sinds 2010 is Groenewold tevens producent van de EcoLog. Het huidige productaanbod kan worden nagezien op http://www.groenewold.com

1932 9-1-kromhout-5lw-groenewold

1932 DAF autobus met Groenewold Carr.

1932 ESA 68 Seddon van Twist Groenewold

1932 Seddon van Twist Groenewold ESA 72

Elema-Stollenga’s Autodiensten

 

De ESA 133 (eigendom van het Nationaal Bus Museum) op 05-10-03 in Groningen

De firma Elema & Stollenga, bekend als Elema-Stollenga’s Auto(bus)diensten met de afkorting E.S.A., gevestigd te Marum, begon in 1927 met het rijden vanlijndiensten per autobus in het Westerkwartier (het zuidwesten van de provincie Groningen) en aangrenzende delen van Drenthe en Friesland. Na de overdracht hiervan aan de FRAM in 1979 is de ESA actief gebleven in de automobiel- en garagebranche

Geschiedenis

Het bedrijf werd opgericht door Klaas Michiel Elema (1898-1975) en Martinus Stollenga (1905-1949). Na enige jaren raakte de benaming ESA ingeburgerd als afkorting van Elema-Stollenga’s Autodiensten, dat voluit op de bussen vermeld stond. In de jaren dertig werden twee andere busbedrijven overgenomen. In 1939 kwam er een derde vennoot bij in de persoon van Diele van der Ploeg, oprichter van de GADO en eigenaar-directeur van de Roland.

Na de Tweede Wereldoorlog heeft men in Marum, Haulerwijk en Oosterwolde drie nieuwe garages gebouwd. Door diverse overnames, het laatst van de Leekster Tak te Leek, kreeg het vervoergebied zijn vorm in de driehoek Groningen – Assen – Drachten. De rechtstreekse lijn Groningen – Drachten, opvolger van de NTM-tramlijn, verkreeg men pas in 1948 door een lijnenruil met de NTM, die daarvoor van de ESA de buslijn Groningen – Heerenveen kreeg.

Na het overlijden van Stollenga in 1949 trok ook Van der Ploeg zich uit de ESA terug en werd het bedrijf verder geleid door de familie Elema. In 1960 werd de vennootschap onder firma omgevormd tot eennaamloze vennootschap. De officiële bedrijfsnaam werd toen Elema-Stollenga’s Autobusdiensten (E.S.A.) N.V.

In de jaren zeventig was de rijksoverheid bereid openbaar vervoersubsidies te gaan verlenen, mits de bedrijven dit onderdeel afsplitsten van hun overige activiteiten. Daarom werd de ESA een holding met drie dochtermaatschappijen, te weten

• E.S.A. Trans Continental B.V., destijds een van de grootste reisbureaus en touringcarbedrijven in het noorden des lands met ook een vestiging in Amsterdam;
• E.S.A. Garagebedrijven B.V. met diverse vestigingen, o.a. in de stad Groningen;
• E.S.A. Lijndienst Exploitatie Maatschappij B.V. voor de streekvervoerdiensten.

De naam Trans Continental werd gebruikt nadat de ESA het Amsterdamse reisbureau van die naam had overgenomen. Sinds eind jaren zestig werd samengewerkt met enkele andere bedrijven onder de naam Intratours. Na een fusie in 1973 ging de ESA ook de naam De Jong-Intratours gebruiken.

In 1979 werden de ESA-lijndiensten overgenomen door de FRAM te Heerenveen. De naam ESA bleef verder bestaan als touroperator en garagebedrijf. In 1985 is de tourafdeling overgenomen door Sijpkes Reizen te Stadskanaal. Hierdoor bleef de garageafdeling over, nog steeds onder de naam ESA, met vestigingen in Groningen en Friesland en in het Poolse Poznań. Daravan zijn enkele in 1983 overgenomen van de toen failliete DAM, ook een voormalig busbedrijf.

Museumbussen

De door de ESA zelf gebouwde DAF-bus 156.

Twee vroegere ESA-bussen zijn bewaard door het Nationaal Bus Museum in Hoogezand:

• nr. 133, een DAF met een carrosserie van Groenewold uit 1964;
• nr. 156, een DAF met een door de ESA zelf (naar een ontwerp van Hainje) gebouwde carrosserie uit 1970. Dat de ESA hiertoe in eigen werkplaats in staat was, is zeldzaam binnen de Nederlandse buswereld.

Literatuur

• J.S. Giezen, J. Harmsen: 60 jaar E.S.A. Elema-Stollenga’s Autodiensten N.V. Uitg. Noordelijk Bus Museum, Winschoten, 1987.

Externe link

• Website van ESA

1933 ESA71 Seddon van Twist Groenewold

1933 ESA71 Seddon van Twist Groenewold

1934 ESA 92 DAF B 1500. Groenewold

1934 ESA 92 DAF Groenewold voor ESA Garage

1951 ESA 12 DAF Groenewold

1951 Ford carr. Groenewold Hoogezand B-7560

1952 DAF Groenewold Hoogezand

1952 Ford Groenewold Hoogezand

1953 Ford V8 Groenewold Hoogezand

1954 ESA 100 Mercedes Smit Appingedam ex Leekster Tak

1957 ESA 113 DAF Groenewold

1957 ESA 113 DAF Groenewold

1957 ESA 114 DAF Groenewold. Winnaar Gr Prix 1959 in Nice

1957 ESA 114 DAF Groenewold van voren

1957 ESA 114 DAF Groenewold Verbouwd voor lijndiensten

1957 ESA 117. DAF Groenewold Verbouwd voor lijndiensten

1957 ESA 118 DAF Groenewold

1964 ESA 121 DAF Groenewold

1964 ESA 123 DAF Groenewold

1964 ESA 126 DAF Groenewold.

1964 ESA 127 DAF Groenewold. Verbouwd voor lijndiensten

1964 ESA 131 DAF Groenewold Verbouwd voor lijndiensten

1964 ESA 133 DAF Groenewold in Parijs

1964 ESA 133-4 DAF Groenewold in Parijs

1964 ESA 133 DAF Groenewold Museumbus Nat.Busmuseum

1964 ESA 133 DAF Groenewold met excursie Noord Bus Museum

1964 ESA 137 DAF Groenewold

1964 ESA 139 DAF Groenewold op lijndienst.

1964 esa 141 Daf Groenewold

1964 ESA 148 DAF Groenewold in De Jong Intra uitvoering

Meer bussen van Groenewold:

1951 Ford carr. Groenewold Hoogezand B-7560

1952 Commer Groenewold Lanting 7

1952 DAF Groenewold Hoogezand

1952 Ford Groenewold Hoogezand Fa Veltman & Paulusma

1952 Ford V8 carr. Groenewold Morren 7

1952 Ford V8 Groenewold Sijpkes 1

1952 Mercedes Benz Groenewold Lanting 3

1953 Bedford Groenewold Gebo 53

1953 DAF met carr. Groenewold van Egten 35

1953 Ford Groenewold Veltman-Paulusma 4

1953 Ford V8 carr. Groenewold

1953 Ford V8 Groenewold Hoogezand Postma

1953 Panhard carr. Groenewold Lanting 2 uit Drenthe

1955 Chevrolet carr. Groenewold Stutvoet 20

1955 Chevrolet carr. Groenewold van der Ploeg 15

1955 DAF carr. Groenewold Lanting 2

1955 DAF carr. Groenewold Van Asten nr.17

1955 DAF carr. Groenewold van de Vlag-Borger

1955 DAF carr. Groenewold Walhof 12

1955 DAF Groenewold Walhof 6

1955 Volvo carr. Groenewold MC de Jong nr 1

1957 Bedford carr. Groenewold Lad 41

1957 Bedford carr. Groenewold van der Molen 2

1957 Büssing carr. Groenewold RCT 9

1957 DAF Groenewold Lanting 2

1957 DAF Groenewold Longway 6

1957 Mercedes Benz Groenewold Gebo 41

1958 Bedford carr. Groenewold GEBO 22

1958 DAF carr. Groenewold van Egten 9

1958 DAF Groenewold Postma 6

1958 Mercedes Benz carr. Groenewold Brok Reizen

1958 Scania Vabis carr. Groeneveld Sijpkes 41

1958 Volvo carr. Groenewold

1959 DAF carr. Groenewold Gebo 38

1959 Mercedes Benz carr. Groenewold Brok Reizen

1959 Mercedes Benz carr. Groenewold

1960 DAF carr. Groenewold van Egten 10

1960 DAF carr. Groewold Deiman nr.19

1960 DAF Groenewold GEBO 36

1960 DAF Groenewold van Egten-Blok 12

1960 MAN carr. Groeneveld Sijpersma 5

1960 MAN Groenewold Veenstra 6

1961 Bedford Groenewold Veldman-Paulusma 4

1961 DAF Groenewold FSZ nr.11

1961 DAF Groenewold Gebo 55

1961 DAF Groenewold Gebo 56

1961 Mercedes Benz carr. Groenewold Slager 4

1962 Bedford carr. Groenewold Deiman nr.20

1962 Bedford carr. Groenewold Sijpkes 40

1962 Bedford Groeneveld Klooster 14

1963 DAF carr. Groenewold Gebo 60

1966 Bedford Groenewold Sijpkes 23

1966 DAF Groenewold Veldman-Paulusma 6

1967 DAF carr. Groenewold Doornbos nr.4

1967 DAF carr. Groenewold van Gerwen 26

1967 DAF Groenewold Klooster 20